คู่มือปฏิบัติงานภาคสนาม

การเก็บตัวอย่างและวิเคราะห์องค์ประกอบขยะมูลฝอยตามหลักวิชาการ

คู่มือนี้จัดทำขึ้นเพื่อกำหนดมาตรฐานการปฏิบัติงานให้แก่ทีมสำรวจของ สคพ.11 เพื่อให้การเก็บข้อมูลองค์ประกอบขยะมูลฝอยมีความถูกต้อง แม่นยำ และเป็นที่ยอมรับตามหลักวิชาการ สามารถนำไปใช้เป็นข้อมูลฐาน (Baseline Data) ของโครงการได้อย่างน่าเชื่อถือ

1

การเตรียมการก่อนลงพื้นที่ (Preparation)

การวางแผนที่ดีคือหัวใจของความสำเร็จ

  • ทีมงาน: จัดทีมปฏิบัติงานอย่างน้อย 4-5 คน กำหนดบทบาทชัดเจน (หัวหน้าทีม, ผู้เก็บตัวอย่าง, ผู้คัดแยก, ผู้ชั่งน้ำหนักและจดบันทึก)
  • อุปกรณ์ป้องกัน (PPE): ถุงมือหนา, รองเท้าบู๊ทนิรภัย, แว่นตา, ผ้าปิดจมูก, ชุดกันเปื้อน (ต้องสวมใส่ตลอดเวลา)
  • เครื่องมือและวัสดุ: พลั่ว, ขอเกี่ยว, ผ้าใบกันน้ำ (ขนาด 4x4 ม.), กรวยพลาสติกสำหรับสุ่มตัวอย่าง, ถัง/ภาชนะสำหรับคัดแยกขยะ (ตามจำนวนองค์ประกอบ), เครื่องชั่งน้ำหนัก (ความละเอียด 0.1 กก.), ป้ายระบุประเภทขยะ, แบบฟอร์มบันทึกข้อมูล, กล้องถ่ายรูป
  • การประสานงาน: แจ้งกำหนดการและขอความร่วมมือจากผู้ดูแลสถานที่กำจัดขยะมูลฝอยล่วงหน้า
2

การเก็บตัวอย่างขยะ (Sampling)

เพื่อให้ตัวอย่างเป็นตัวแทนที่ดีของขยะทั้งหมด

  • เลือกพื้นที่: เลือกจุดที่จะเก็บตัวอย่างจากกองขยะที่ "มาใหม่" ในวันนั้น เพื่อให้สะท้อนถึงขยะที่เกิดขึ้นจริงในปัจจุบัน
  • เก็บตัวอย่างเบื้องต้น: ใช้พลั่วตักขยะจาก 5 จุด (4 มุม และตรงกลาง) ของกองขยะที่เลือก นำมากองรวมกันบนผ้าใบให้ได้น้ำหนักรวมประมาณ 400-500 กิโลกรัม
  • ลดขนาดตัวอย่าง (Sample Reduction): ใช้ **"วิธีคลุกเคล้าและกองเป็นรูปกรวยสี่ส่วน" (Coning and Quartering Method)** ซึ่งเป็นวิธีมาตรฐานสากล เพื่อลดขนาดตัวอย่างให้เหลือประมาณ 100-200 กิโลกรัม

เทคนิคสำคัญ: วิธี Coning and Quartering

  1. คลุกเคล้า (Mix): ใช้พลั่วคลุกเคล้ากองขยะบนผ้าใบให้เข้ากันอย่างทั่วถึง
  2. ทำเป็นกองกรวย (Cone): โกยขยะขึ้นเป็นรูปกรวยสมมาตร
  3. ทำให้แบน (Flatten): กดส่วนยอดของกรวยลงให้แบนเป็นรูปวงกลมที่มีความหนาสม่ำเสมอ
  4. แบ่งสี่ส่วน (Quarter): ลากเส้นแบ่งกองขยะออกเป็น 4 ส่วนเท่าๆ กัน
  5. เก็บสองส่วนตรงข้าม (Select): เลือกเก็บตัวอย่างไว้ 2 ส่วนที่อยู่ตรงข้ามกัน และกำจัดอีก 2 ส่วนทิ้งไป
  6. ทำซ้ำ (Repeat): นำขยะ 2 ส่วนที่เก็บไว้มาทำซ้ำขั้นตอนที่ 1-5 จนได้ตัวอย่างสุดท้ายที่มีน้ำหนักประมาณ 100-200 กิโลกรัม
3

การคัดแยกและวิเคราะห์องค์ประกอบ (Sorting & Analysis)

หัวใจของการสำรวจเพื่อหาข้อมูลเชิงปริมาณ

  • ชั่งน้ำหนักรวม: นำขยะตัวอย่างสุดท้ายที่ได้จากขั้นตอนที่ 2 มาชั่งน้ำหนักรวมทั้งหมด (Total Weight) และบันทึกค่า
  • คัดแยกองค์ประกอบ: เทขยะตัวอย่างลงบนผ้าใบที่สะอาด แล้วทำการคัดแยกขยะตามองค์ประกอบที่กำหนดไว้ ใส่ในภาชนะที่เตรียมไว้และติดป้ายให้ชัดเจน
  • องค์ประกอบขยะ (ตัวอย่าง): ขยะอินทรีย์/เศษอาหาร, พลาสติกรวม (หรือแยกย่อยเป็น PET, HDPE, ถุง), กระดาษ, แก้ว, โลหะ, สิ่งทอ, ขยะอันตราย, ขยะอื่นๆ
  • ชั่งน้ำหนักแต่ละองค์ประกอบ: นำขยะแต่ละองค์ประกอบที่แยกได้ไปชั่งน้ำหนักและบันทึกค่าลงในแบบฟอร์ม
4

การคำนวณและสรุปผล (Data Processing)

เปลี่ยนข้อมูลดิบให้เป็นข้อมูลที่พร้อมใช้งาน

  • ตรวจสอบข้อมูล: รวมน้ำหนักของขยะทุกองค์ประกอบที่แยกได้ ควรมีค่าใกล้เคียงกับน้ำหนักรวมที่ชั่งไว้ในตอนแรก (ค่าผิดพลาดไม่ควรเกิน 5%)
  • คำนวณร้อยละ: คำนวณสัดส่วนของขยะแต่ละองค์ประกอบเป็นร้อยละโดยน้ำหนัก จากสูตร:
    % องค์ประกอบ = (น้ำหนักขยะองค์ประกอบนั้น / น้ำหนักขยะตัวอย่างรวม) x 100
  • สรุปและจัดทำรายงาน: จัดทำรายงานสรุปผลการวิเคราะห์องค์ประกอบขยะในรูปแบบตารางและแผนภูมิวงกลม พร้อมแนบภาพถ่ายการปฏิบัติงานทุกขั้นตอน